Mart ayından bugüne kadar dolaşımdaki para 54 milyar lira, vadesiz mevduatlardaki para 368,9 milyar lira arttı. Bu artıştan en çok hesabında 1 milyon liradan fazla para olan hesaplar faydalandı. Sabit ücretli kesimler ise gün geçtikçe maaşlarındaki erimeyi seyrediyor.
Haziran ve Temmuz aylarında kamu bankalarının piyasaya döviz satmasıyla 6,85 TL’de tutulan dolar kuru 6-7 ağustos tarihlerinde deyim yerindeyse patladı. 2 gün içinde 7,24 TL seviyesini gören kur, başlangıçta Berat Albayrak tarafından sessizlikle karşılandı. 5 günlük sessizliğini CNNTürk’te Ahmet Hakan’ın programında bozan Albayrak birçok açıklamanın yanı sıra şunları da söyledi; “Türkiye para bassaydı bugün yüzde 25-30 enflasyonları konuşacaktık. Faizler yüzde 30-40 faizlerde reel ekonomiden özel sektörden bahsedebilir miydik? Bu sıkıntılı dönemde bize ‘Para bas’ diyenler oldu. Biz bu tuzağa düşmedik”
Ancak Merkez Bankası’nın piyasadaki para miktarına ilişkin verileri bakan Albayrak’ı yalanlıyor. Para arzı salgın döneminde rekor seviyede artarken, bu artış döviz kurunu enflasyonu ve faizleri yukarı yönlü baskılıyor. Veriler incelendiğinde akıllara makul bir soru takılıyor; nerede bu paralar? Piyasadaki para arzına mercek tuttuk…
Dolaşımda ne kadar para var?
Bankadan para çeken veya herhangi bir marketten alış-veriş yapan yurttaşlar eğer ellerine geçen para yeniyse “para basmışlar” diyor. Ancak banknot paralar çoğu zaman eskidiği için yenileriyle değiştiriliyor. Ancak Covid-19 salgını döneminde yaşanan bundan daha farklı. Dolaşımdaki banknot ve madeni para miktarında ciddi artışlar yaşanıyor. Dolaşımdaki para miktarı marttan eylüle kadar geçen sürede 54 milyar TL artış gösterdi.
Banka hesaplarında ne kadar TL var?
Dolaşımdaki para Merkez Bankası’nın verilerine göre 54 milyar lira artış gösterdi. Ancak ödeme işlemlerinin dijitalleşmesiyle birlikte yurttaşlar paralarını daha çok banka hesaplarında tutuyorlar. Bu nedenle piyasadaki para miktarını bankalardaki hesaplarla incelemek daha doğru. Bu hesaplarda martta 258,3 milyar lira para bulunurken, bu tutar eylülde 348,9 milyar liraya yükseldi.
Banka hesaplarında ne kadar döviz var?
Artık tasarruf sahipleri tek tıkla TL hesaplarındaki parayı dövize çevirebiliyor. O kadar ki, bir kısım yurttaş gün ve hafta içinde al-sat yaparak dövizdeki değerlenmelerden para kazanmayı dahi umuyor. Bu nedenle tasarruf sahiplerinin önemli bir kısmı parasını döviz hesaplarında tutuyor. Döviz kuru arttıkça bu hesapların TL değerleri de artış gösteriyor. Martta döviz cinsinden hesapların içinde 392,9 milyar lira para varken bu tutar temmuzda 671,3 milyar liraya yükseldi.
Toplam artış 422,9 milyar lira
Böylece dolaşımdaki para, TL hesapları ve döviz hesaplarındaki toplam para miktarı marttan eylüle kadar geçen 6 ayda tam olarak 422 milyar 953 milyon lira artmış oldu. Peki bu artış nasıl gerçekleşti? Darphane para basıp birilerine para mı verdi? Hayır… Hükümet gerek kamu bankalarıyla doğrudan, gerekse özel bankalara sopa göstererek piyasaya kredi pompaladı. Mart ayında salgının başladığı hafta toplam kredi hacmi 2 trilyon 708 milyar lirayken, bu tutar 18 Eylül tarihi itibariyle 3 trilyon 402 milyar liraya yükselmiş durumda. Böylece piyasaya dağıtılan kredi tutarı 6 ay için 694 milyar lira. Bu para piyasa mekanizması içinde dolaştıktan sonra bir kısım iş insanının elinde birikiyor. Paranın bir kısmı bankacılık sistemi dışında hisse senedi, tahvil, bono veya fiziki altın, döviz piyasasına enjekte olurken geri kalan kısmı dolaşımda ve vadesiz mevduatlarda birikiyor.
Para halkın cebinde değil
Artan 422,9 milyar liralık bu tutar 83 milyonluk nüfusa eşit şekilde pay edilseydi, Türkiye’de yaşayan herkese kişi başı 5 bin 95 lira düşecekti. Bu 6 aylık süreçte her 4 kişilik aileye 20 bin 380 lira verilecekti. Ancak böyle olmadığı ortada. Peki artan para arzından en çok kimler beslendi? Bu sorunun cevabı Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) verilerinde saklı. BDDK banka hesaplarının tutarlar itibariyle derleyerek aylık olarak sunuyor. Maalesef son veri temmuz ayına ilişkin yayınlanmış durumda. Ancak yine de marttan temmuza dek hesaplarda yaşanan artışlar bu süreçte kimin kazandığını ortaya koyuyor.
Hangi hesapta ne kadar para var?
BDDK banka hesaplarının içindeki bakiyeleri büyüklüklerine göre aylık olarak yayımlıyor. Buna göre Temmuz ayı itibariyle içinde 10 bin TL’den daha az para olan hesaplarda toplam 91,5 milyar lira varken, içinde 1 milyon TL’den daha fazla para olan hesaplarda 1,6 trilyon lira var. Üstelik en fazla 10 bin TL’lik hesapların sayısı 111,8 milyonken, milyoner hesapların sayısı sadece 254 bin.
10 bin TL’ye kadar olan hesaplar
♦ MART: 70 milyar 343 milyon TL
♦ TEMMUZ: 91 milyar 496 milyon TL
Hesap sayısı 111 milyon 803 bin, hesapların içindeki paranın 4 aylık artışı 21,1 milyar TL
10 bin TL-50 bin TL arası hesaplar
♦ MART: 186 milyar 370 milyon TL
♦ TEMMUZ: 220 milyar 190 milyon TL
Hesap sayısı 8 milyon 467 bin, hesapların içindeki paranın 4 aylık artışı 33,8 milyar TL
50 bin TL-250 bin TL arası hesaplar
♦ MART: 460 milyar 392 milyon TL
♦ TEMMUZ: 533 milyar 995 milyon TL
Hesap sayısı 4 milyon 608 bin, hesapların içindeki paranın 4 aylık artışı 73,6 milyar TL
250 bin TL-1 milyon TL arası hesaplar
♦ MART: 445 milyar 708 milyon TL
♦ TEMMUZ: 524 milyar 613 milyon TL
Hesap sayısı 1 milyon 92 bin, hesapların içindeki paranın 4 aylık artışı 78,9 milyar TL
1 milyon TL üzeri hesaplar
♦ MART: 1 trilyon 442 milyar TL
♦ TEMMUZ: 1 trilyon 632 milyar TL
Hesap sayısı 254 bin, hesapların içindeki paranın 4 aylık artışı 190 milyar TL
KAYNAK: BİRGÜN / Ozan GÜNDOĞDU
