İsrail’in Gazze operasyonlarından sonra Türkiye’nin bu ülke ile ticareti tartışma konusu. İsrail ile ticaretin devam etmesine bazı muhalif partileri tepkili.
Gazze operasyonlarının başlamasından sonra Türkiye’nin İsrail’e ihracatı ve bu ülkeden ithalatı düşmeye başladı. 2023 yılının Ekim-Aralık döneminde Türkiye’nin İsrail’e ihracatı 2022 yılının aynı dönemine göre yüzde 34 geriledi. Bu dönemde ithalat da yüzde 58 azaldı.
Türkiye’nin İsrail’e “kişisel amaçlı spor av vb. amaçlı silahlar ve bunların aksam parçalarına ilişkin” ihracata devam etmesi de tartışma konusu.
Türkiye-İsrail ticaret hacmi son 20 yılda 6’ya katlandı. Peki, Gazze operasyonlarının başladığı ekim ayından sonra Türkiye-İsrail ticareti nasıl değişti?
TÜİK verilerine göre 2023 yılının Ekim-Aralık aylarında Türkiye’den İsrail’e 1,1 milyar dolar ihracat gerçekleşti. Bu miktar 2022 yılının aynı döneminde 1,67 milyar dolar idi. Bu da son bir yılda yüzde 34 düşüş demek.
2022 yılının Ekim-Aralık aylarında 2021 yılına göre yüzde 13 düşüş yaşanmıştı.
2023 yılının son çeyreğinde İsrail’den Türkiye’nin ithalatı ise 322 milyon dolar oldu.
2022’nin aynı döneminde bu miktar 762 milyon dolar gerçekleşmişti. Bu da son bir yılda yüzde 58 düşüş anlamına geliyor.
2021 yılında ise bu dönemde ithalat 586 milyon dolar olmuştu.
İki ülke ticaret hacmi dikkate alındığında son çeyrekteki düşüşe rağmen hem ihracat hem de ithalat hala önemli bir seviyede bulunuyor.
Düşüşe rağmen üçüncü en yüksek ihracat
Yıl genelinde bakıldığında ise 2023’te Türkiye İsrail’e 5,43 milyar dolar değerinde ihracat gerçekleşti. Bu sayı 2022’de 7,03 milyar dolar; 2021’de ise 6,36 milyar dolar gerçekleşmişti. 2023 yılındaki ihracat toplamı en yüksek üçüncü veri olarak kayıtlara geçti.
2023’te İsrail’e ihracat 2022 yılına göre yüzde 23 geriledi.
Türkiye’nin İsrail’den ithalatı ise 2023 yılında toplam 1,64 milyar dolar oldu. Bu miktar 2022’de 2,45 milyar dolar; 2021’de ise 2,05 milyar dolar seviyesindeydi. Bu da son bir yılda yüzde 33 düşüşe işaret ediyor.
2023 yılında İsrail Türkiye’nin en çok ihracat yaptığı 13. ülke konumunda. İthalatta ise İsrail 34. sırada bulunuyor.
AKP döneminde İsrail ile ticari ilişkiler
AKP iktidarında Türkiye-İsrail ticaret hacmi katlanarak arttı.
AKP iktidara geldiği 2002 yılında Türkiye’nin İsrail’e ihracatı 861,4 milyon dolar; İsrail’den ithalatı ise 544,5 milyon dolardı. 2000-2023 arasında iki ülke arasındaki ticaret dengesi hep Türkiye’nin lehine oldu.
Türkiye’nin ihracat hep ithalattan yüksek seyretti. 2014 yılında denge iyice birbirine yaklaşırken son yıllarda Türkiye’nin ihracatı keskin şekilde yükseldi.
2010’daki Mavi Marmara krizinden sonra ticaret hacminin düşmemesi siyasi ihtilaflara rağmen ekonomik ilişkilerin güçlü olduğuna işaret ediyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan 2023 yılın eylül ayında BM Genel Kurul çalışmaları için gittiği New York’ta İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu’yu kabul etmişti.
Hedef İsrail enerji kaynaklarını Türkiye üzerinden Avrupa’ya taşımaktı. Ancak bu planlar şu aşamada rafa kalktı. İki lider de birbiri hakkında sert ifadeler kullanmaya başladı.
Türkiye İsrail’e silah satıyor mu?
Türkiye’nin İsrail’e silah satıp satmadığı; bunların askeri silahlar olup olmadığı da sık sık gündeme geliyor. 10Haber’in TÜİK verilerinden yararlanarak “Gazze’ye bomba yağarken Türkiye’den İsrail’e silah satılmış” haberi üzerine TÜİK bu kuruma bir açıklama gönderdi. 10Haber’in paylaştığı açıklamaya göre TÜİK şu bilgileri yolladı:
“2023 yılının Ocak-Kasım döneminde İsrail’e 93. Fasıl kapsamında yapılan ihracat toplam 903 bin dolar, Kasım ayında yapılan ihracat ise 80 bin dolardır. Haberlerde bahsi geçen silah ve mühimmata ilişkin ürünler 9303 tarifesi altındaki ‘harp amaçlı olmayan ateşli silahlar’dan, 9305 tarifesi altındaki ‘rovelver ve tabancalara ait aksam ve parçalar’dan ve 9307 tarifesi altındaki kılıç, pala, süngü benzeri ürünlerden oluşmaktadır.”
TÜİK bu silahların türüne dair şu açıklamayı yaptı: “Sonuç olarak Türkiye’nin İsrail’e ihraç ettiği 93. fasıl altındaki ürünler harp silahları ve mühimmatı değil, kişisel amaçlı spor av vb. amaçlı silahlar ve bunların aksam parçalarına ilişkindir.”
TÜİK’in verilerinden de takip edilebilen bilgiye göre 903 milyon dolar içindeki satışın 14,6 bin doları “spor av vb amaçlı ateşli silahlar”dan; 13,4 bin doları ise “kılıç, pala ve süngü vb ürünler”den oluşuyor.
İhracatın çok büyük bir kısmını oluşturan 887 bin dolarlık satış ise “ateşli silahların aksam ve parçaları”ndan oluşuyor.
