Düşünce kuruluşu Freedom House internet özgürlüğünü değerlendirdiği “Freedom on the Net 2020” (İnternette Özgürlük 2020) raporunu yayımladı. Demokrasi, insan hakları ve siyasi özgürlüklerin teşvik edilmesini amaçlayan Freedom House’nun bu yılki raporunda Türkiye ile ilgili de dikkat çekici detaylar var.
Raporda, Türkiye’nin özgürlük puanlamasında geçen yıla göre iki puan daha yitirdiği bildirildi. 100 üzerinden 35 puana gerileyen Türkiye, bu yıl da interneti özgür olmayan ülkeler arasında yer aldı.
Raporda, sosyal medya platformlarına lisans alma ve Türkiye'de temsilci bulundurma, aksi durumda erişim engelleme kısıtlaması getirmeyi öngören yasanın yürürlüğe girmesi de yer aldı. Türkiye'nin "baskıcı" bir yasayı kabul ettiği ifade edilen raporda, geleneksel ve dijital medyanın kontrol altına alınma çabalarına da yer verildi.
Raporda, "Geleneksel medya sektörü, hükümet aktörleri, hükümet dostu işadamları tarafından uzun süredir manipüle ve kontrol ediliyor. Şimdi de dijital dünyanın medya alanını kontrol etmesi için aynı adımları görüyoruz" denildi.
2019 yılının Haziran ayı ile 2020 yılının Mayıs ayı arasında meydana gelen gelişmelere odaklanan raporda, dünya genelinde internet kullanıcılarının yüzde 87’sini oluşturan 65 ülke değerlendirildi.
Raporda, dünya genelinde hükümetlerin Covid-19 salgınını internet üzerinden gözetleme ve veri toplamayı genişletmek için kullandıkları belirtilirken, salgının aynı zamanda eleştirel konuşmaları sansürlemek ve yeni teknolojik toplumsal kontrol sistemleri oluşturmak için kullandığına dikkat çekildi.
Freedom House ayrıca siyasi liderlerin salgını olumsuz haberleri sansürlemek, eleştirmenleri tutuklamak ve etnik ve dini grupları günah keçisi yapmak için bir bahane olarak kullandıkları tespitinde bulundu.
Raporun yazarlarından Adrian Shahbaz, Türkiye'nin Gezi Parkı protestolarından sonra travmatik bir gerileme yörüngesine girdiğine dikkat çekti.
Shahbaz, AKP hükümeti tarafından medya sektörünün kontrolünü yeniden kazanmak için çıkarılan çok sayıda kanun olduğunu söyledi ve dijital medyanın da kontrol altına alınması için yeni adımlar atıldığını gördüklerini belirtti.
Shahbaz, şunları söyledi:
"Geleneksel medya sektörü, hükümet aktörleri, hükümet dostu işadamları tarafından uzun süredir manipüle ve kontrol ediliyor. Şimdi de dijital dünyanın medya alanını kontrol etmesi için aynı adımları görüyoruz. Sanırım Türk hükümetinin sosyal medya kullanıcılarının mahremiyetine yönelik çok ciddi kısıtlamaları uygulayıp-uygulamayacağı veya ABD’deki birçok firmanın da dahil olduğu teknoloji şirketlerinin, Türk hükümetinin yeni sosyal medya yasasına uyma çağrılarına direnip-direnmeyeceğini göreceğimiz bir çarpışma rotasındayız. Bu uzun zamandır haberleri meşgul ediyor. Twitter, ülke içindeki bazı yayınları kaldırmak için Türk yasalarına uymaya başladığından bu yana, bundan sonra neler olacağını görmek ilginç olacak. Türk hükümeti, yerel yasalara uymamanın cezalarını arttırdı. Ama yine de Türk kullanıcıların konuşma özgürlüğüyle ilgili ciddi sonuçları olacağını düşünüyorum."
Freedom House raporunda Türkiye özgürlük puanlamasında geçen yıla göre iki puan daha geriledi. 100 üzerinden 35 puana gerileyen Türkiye bu yıl da interneti özgür olmayan ülkeler arasında yer aldı.
Raporda, koronavirüs salgını sürecinde uygulanan sansüre ve soruşturmalara da dikkat çekildi. Raporun koronavirüs salgınına yönelik sansür bölümünde, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın, "hükümetin sıkı bir şekilde düzenlenmiş propaganda kampanyasına meydan okuyan kişileri cezalandırmak için mevcut yasal araç kutusunu kullandığı" belirtildi.
Raporda şu ifadeler yer aldı:
"Sadece mart ayında gazeteciler ve doktorlar dahil olmak üzere 400'den fazla kişi, salgınla ilgili ‘kışkırtıcı’ ve ‘taciz edici’ sosyal medya paylaşımları nedeniyle gözaltına alındı. Bir şehrin tabipler birliği odasının Twitter'da sağlık çalışanlarının ölümleri ve kişisel koruyucu ekipman eksikliğiyle ilgili paylaşımından sonra, dernekle bağlantılı iki doktor gözaltına alındı, sorguya çekildi ve yurtdışına seyahatleri yasaklandı.’’
Raporda, sosyal medya platformlarına lisans alma ve Türkiye'de temsilci bulundurma, aksi durumda erişim engelleme kısıtlaması getirmeyi öngören yasanın yürürlüğe girmesi de yer aldı. Türkiye'nin "baskıcı" bir yasayı kabul ettiği ifade edilen raporda, "Hükümet, özellikle koronavirüs salgını sırasında çevrimiçi etkinlikleri nedeniyle gazetecileri, aktivistleri ve blog yazarlarını giderek daha fazla taciz etti, tutukladı ve gözaltına aldı. İki deprem de telekomünikasyon altyapısına zarar verdi ve binlerce kişiyi geçici olarak internet erişiminden mahrum bıraktı" ifadeleri yer aldı.
Raporda, Türkiye'ye ilişkin 1 Haziran 2019 ile 31 Mayıs 2020 arasındaki gelişmelere dikkat çekildi ve şunlar yer aldı:
"2019 yılının Eylül ayı ve 2020 yılının Ocak ayında meydana gelen iki deprem telekomünikasyon altyapısına zarar verdi ve binlerce deprem internet erişiminden mahrum kaldı.
Türk ordusunun Suriye'nin kuzeyinde hava operasyonları düzenlediği Şubat ayında sosyal medya platformları kısa bir süre için bloke edildi.
İki yıldır süren Wikipedia yasağı, Türkiye'nin en yüksek mahkemesinin engellemeyi anayasaya aykırı bulan kararıyla kaldırıldı.
Devletin talepleri doğrultusunda daha fazla bağımsız medya platformu engellendi: En son 2020’nin Haziran ve Mart aylarında dokuz8HABER haber sitesi ve Oda TV'nin haber sitesi engellendi.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, sosyal medya şirketlerinin içerik kaldırma taleplerine yanıt vermesi için ülkede bir temsilci bulundurmasını zorunlu kılan yeni bir yasayla sosyal medya platformlarına sıkı kısıtlamalar getirdi. Kanun ayrıca veri yerelleştirme önlemlerini de içeriyor.
Yüzlerce sosyal medya kullanıcısı tutuklandı veya Corona salgını hakkında görünüşte yanlış bilgiler yayınladıkları için sorgulandı.
Vatandaş gazeteciler ve muhalefet üyeleri, internette yayınladıkları içerik nedeniyle hapis cezasına çarptırılmaya devam edildi."
Raporun “Kamu Sağlığı Adına İstismarcı Gözetim” başlığı altında ise Türkiye’deki Hayat Eve Sığar (HES) adlı yeni sisteme dikkat çekildi, temas takibini bir sağlık durumu kodu ile birleştirdiği belirtildi.
Tüm yurt içi seyahatler için HES kodunun zorunlu olduğunu anımsatan Freedom House, şunları kaydetti:
"Türkiye hükümetinin uygulaması, böyle bir kodu korumanın en etkili yolu olsa da, kullanıcılar ayrıca belirli kişisel bilgileri bir telefon numarasına gönderebilir. Uygulama, temas takibini kolaylaştırmak için Bluetooth sinyallerini çevredeki cihazlara gönderir. Karantina emirlerine itaati izlemek için kullanılır ve ihlal durumunda verileri doğrudan kolluk kuvvetlerine gönderir. Türkiye’de hükümet gözetimi ve kullanıcı verilerinin kötüye kullanımı yıllardır yaygın ve sivil toplum yeni uygulamanın potansiyel olarak kötüye kullanımı konusunda alarmda."
Rapordaki bazı küresel bulgularsa şu şekilde:
İnternet özgürlüğü peş peşe 10 yıldır gerilemeyi sürdürüyor. İnternette Özgürlük raporu kapsamındaki 65 ülkeden 26’sı gerilerken, 22’sinde kazanımlar görüldü.
Hükümetler, Covid-19 pandemisini ifade özgürlüğünü ve bilgiye erişimi engellemek için bahane olarak kullanıyor.
28 ülkede salgınla ilgili bağımsız haberciliği sansürledi ve 45 ülkede internet ortamında eleştiride bulunanlar tutuklandı. En az 20 ülkede pandemi, ifade özgürlüğüne belirsiz veya aşırı geniş kısıtlamalar getirmenin bir gerekçesi olarak gösterildi.
Halk sağlığı krizi, gelecekteki gözetleme çalışmaları için bir temel oluşturuyor. En az 30 ülkede hükümetler, telekomünikasyon sağlayıcıları ve diğer şirketlerle doğrudan ortaklık içinde kitlesel gözetim için pandemiyi kullanmaya çalışıyor.
